Uchwała ORA w Warszawie w sprawie ustalania zaliczek na poczet opinii biegłego w wysokości stanowiącej barierę w prawie do sądu

Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie wraz z Sekcją Prawa i Postępowania Cywilnego pragnie zwrócić uwagę na coraz częściej pojawiającą się w Sądach Apelacji Warszawskiej praktykę, która może w sposób istoty ograniczać równość Stron w toku procesu, a nawet naruszać prawo do sądu w rozumieniu art. 6 Konwencji Rzymskiej o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Praktyka powstająca w Sądach Apelacji Warszawskiej, w niektórych przypadkach, czyni możliwość obrony praw Strony czysto iluzoryczną. Zjawisko to dotyczy w szczególności Sądów Gospodarczych. Jako adwokaci często spotykamy się z zobowiązywaniem naszych Klientów do uiszczania zaliczek na poczet opinii biegłego w relatywnie wysokich kwotach, płatnych zazwyczaj pod rygorem pominięcia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Zdarza się, że kwoty żądanych zaliczek są rzędu kilku, kilkunastu tysięcy złotych (zdarzają się jednak także zobowiązania w kwocie kilkudziesięciu tysięcy złotych). Taka praktyka w wielu przypadkach stanowi realną, ekonomiczną barierę w dochodzeniu praw przed Sądem. Niejednokrotnie także skutkiem takiego działania Sądu jest nawet cofnięcie pozwu przez Stronę.

Istnieje szereg instytucji prawnych, które powinny chronić Strony w opisanej powyżej sytuacji, jednak w praktyce okazują się one niewystarczające. Sądy niezwykle rzadko udzielają bowiem zwolnienia od kosztów sądowych w całości lub części w stosunku do przedsiębiorców, jak również osób, które posiadają jakikolwiek majątek. Praktyka taka ma miejsce zwłaszcza w odniesieniu do Powodów, wobec powszechnie przyjętego przez Sądy poglądu, że strona inicjująca postępowanie powinna być przygotowana, także finansowo do prowadzenia procesu. Podkreślić należy, że w wielu wypadkach, w szczególności tych dotyczących mikro i małych przedsiębiorców, przygotowanie zaplecza finansowego na taką skalę może w ogóle nie być możliwe. Nadto, fakt posiadania majątku czy środków finansowych na rachunku bankowym nie może od razu implikować możliwości wniesienia zaliczki na poczet opinii biegłego. Nie sposób bowiem przyjąć, że w celu prowadzenia procesu dany przedsiębiorca powinien upłynnić składniki majątku niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej czy też wydatkować środki przeznaczone na bieżące wydatki – prowadzenie działalności.

Co prawda, niedopuszczenie dowodu z opinii biegłego w sytuacjach takich, jak opisana powyżej może stanowić w wielu sytuacjach skuteczny zarzut apelacyjny zgodnie z linią orzeczniczą do art. 278 KPC, to jednak kontrola instancyjna w takich przypadkach niejednokrotnie pozostaje czysto iluzoryczna, chociażby przez fakt braku wniesienia apelacji z uwagi na sytuację finansową Strony. Skoro Strona nie była w stanie uiścić zaliczki na poczet opinii biegłego, to tym bardziej nie będzie w stanie uiścić opłaty od apelacji. W praktyce zatem zasadność odmowy przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego (który w sprawach określonego rodzaju jest kluczowym dowodem w sprawie) wymyka się spod kontroli Sądu Odwoławczego. W związku z powyższym, w naszej ocenie zachodzi potrzeba uwrażliwienia osób sprawujących funkcje sędziowskie i unaocznienia Sędziom skutków życiowych ich decyzji. Jest to kwestia istotna o tyle, ze w naszej ocenie wpływa bezpośrednio na prawo dostępu do sądów i prawa Strony do obrony jej praw w toku procesu. Należy mieć także na uwadze, iż dla wielu osób już samo wniesienie opłaty sądowej od pozwu stanowi duży wysiłek ekonomiczny. W szczególności obciąża to Powodów, którzy kierują do Sądu sprawy związane z nierzetelnością kontrahentów polegającą na nieuiszczeniu ceny zakupu albo wynagrodzenia za świadczone usługi.

Wysokość zaliczek na opinie biegłych w poszczególnych sprawach ustalane są na podstawie arbitralnych decyzji Sędziów, co samo w sobie nie budzi wątpliwości, jednak powoduje niepewność Stron procesu co do wysokości jego kosztów, w tym kosztów ujawniających się dopiero w jego toku. Znaczne rozbieżności spotykane w praktyce sądowej w tym zakresie, czynią niejednokrotnie koszty procesu trudnymi do przewidzenia nawet, gdy Strona w postępowaniu zastępowana jest przez adwokata lub radcę prawnego. Za przykład może posłużyć choćby wysokość zaliczek na opinie biegłych w tzw. sprawach lotniskowych czyli sprawach o zapłatę za utratę wartości nieruchomości w związku z ustanowieniem Obszaru Ograniczonego Użytkowania zgodnie z treścią art. 129 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 – prawo ochrony środowiska. W toczących się w Sądach Apelacji Warszawskiej sprawach wysokość zaliczki na opinię biegłych z zakresu wyceny nieruchomości waha się od 500 PLN do nawet 6000 PLN (przy czym w każdym przypadku dotyczy to wyceny utraty wartości jednej nieruchomości, a wartość i wielkość nieruchomości pozostaje bez związku z wysokością zaliczki ustalanej przez Sąd). Taka sytuacja utrudnia Stronie realną ocenę kosztów związanych z wytoczeniem powództwa, a co za tym idzie  należyte przygotowanie się do procesu zarówno pod względem finansowym jak i merytorycznym.

Nie tylko kwota, ale i termin wpłaty zaliczki na poczet opinii biegłego, stanowi często istotną barierę w równym dostępie Stron do Sądu. Zorganizowanie bowiem dodatkowych środków finansowych (często znaczących) w terminie 7 bądź 14 dni jest niejednokrotnie trudne bądź wręcz niemożliwe dla Strony. Wyznaczanie np. 30-dniowego terminu na wpłacenie zaliczki na poczet opinii biegłego stanowiłoby znaczące ułatwienie dla Stron, tym bardziej ze często akta sprawy po dokonaniu wpłaty zaliczki pozostają jeszcze przez kilka – kilkanaście tygodni w Sądzie. W takiej sytuacji automatyczne wyznaczanie przez Sędziów dłuższych terminów na wpłatę zaliczki przyczyniłoby się z pewnością do lepszej ochrony interesów Stron i nie stanowiło zwłoki postępowania.

W związku z powyższym zwracamy się do Sądów Apelacji Warszawskiej z prośbą o rozważenie ustalania wysokości zaliczki na poczet opinii biegłego na racjonalnym, możliwym do osiągnięcia przez Stronę postępowania poziomie. Ewentualnie, w sprawach szczególnych, o niezobowiązywanie do uiszczenia zaliczki na poczet opinii biegłego, tylko rozliczanie jej rzeczywistych kosztów w postanowieniu dotyczących kosztów procesu. Poddajemy także pod rozwagę Sądów możliwość skorzystania z uprawnienia wynikającego z art. 232 zd. 2 KPC. Mając pełną świadomość tego, że jest to tryb szczególny, chcemy zwrócić jednak uwagę na orzeczenia SN uznające, że w określonych przypadkach zastosowanie art. 232 zd. 2 KPC jest wręcz obowiązkiem Sądu – vide: wyrok SN z 19 stycznia 2017, II CSK 195/16; wyroki SN z 11 grudnia 2014, IV CA 1/14, niepubl.; wyrok SN z 7 marca 2013, II CSK 422/12, niepubl.; wyrok SN z 27 kwietnia 2012, V CSK 202/11; wyrok SN z 15 stycznia 2010, I CSK 199/09. W ślad za powyższym orzecznictwem, chcielibyśmy wnosić o poprzedzanie postanowienia Sądu o odmowie przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego wskutek nieuiszczenia zaliczki na poczet opinii biegłego, rozważeniem możliwości dopuszczenia tego dowodu z urzędu i zgodnie z art.  83 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych rozliczania kosztów sporządzenia tej opinii w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Podjęta na posiedzeniu w dniu 10.05.2017 r.